Hipofiz Bezi Tümörü

Hipofiz bezi tümörü, beyin ve sinir cerrahisinin ilgi alanı olan tümörlerden biridir. Kafatasının içinde, beynin alt kısmında yer alan hipofiz bezinde oluşan anormal hücre büyümeleri hipofiz bezi tümörü olarak isimlendirilir. Hipofiz tümörlerinin genelinde kanser hücresi bulunmaz, yani iyi huylu tümörlerdir. Bu sayede beynin ya da vücudun farklı bölümlerine yayılmaz. Ancak bu anormal dokunun kanser hücresi olmaması sağlığımızı tehdit etmediği anlamına gelmez. Hipofiz, vücudumuz için oldukça önemli bir yapıdır ve vücudun tüm hormon (endokrin) sisteminden sorumludur. Bu nedenle hipofiz tümörü birçok farklı hayati hastalığa zemin hazırlayabilir. Tümörün iyi huylu olması ve olduğu yerde kalması (yayılmaması) donanımlı sağlık kuruluşlarında ve tecrübeli ellerde tedavi  edildiği takdirde tam iyileşme sağlanabilir.

Hipofiz Bezi Nedir?

Hipofiz bezi kafatasının içinde, beynin alt kısmında yer alır. Sella Turcica (Turk Eyeri) adı verilen koruyucu kemik yapısının içinde bulunur. Yaklaşık bir fındık büyüklüğü boyutundadır. Vücudumuz için oldukça önemli bir hormon bezidir. Hipofiz küçük bir yapı olmasına karşın üç kısımda incelenir: ön, arka ve orta hipofiz. Bu üç bölüm de vücutta ayrı ayrı görevleri yerine getirir.

Hipofiz Bezinin Görevleri Nelerdir?

Vücudun hormon sisteminin temelini hipofiz bezi oluşturur. Vücudun diğer bölgelerinde bulunan hormon bezlerinin kontrolünü sağlar. Hipofiz bezinin görevleri şöyledir:

• Büyüme hormonundan sorumludur. Bireyin büyümesini ve gelişimini etkiler. Yetişkinlikte ise hücre fonksiyonlarının devamlılığına katkıda bulunur.
• Böbrek üstü bezlerinin salgıladığı kortizol, aldosteron, androjen hormonlarının üretimini düzenler.
• Tiroid bezi hormonunun çalışma emri hipofiz bezinden verilir. Hipofiz bezinden salgılanan TSH hormonu sayesinde tiroid bezi sağlıklı bir şekilde çalışır.
• Üreme sistemine katkıda bulunur. Kadınlarda östrojen, erkeklerde testosteron hormonlarının üretimini düzenler.
• Kadınlarda doğum sonrası anne sütü üretimini sağlayan prolaktin hormonuna katkıda bulunur.
• Hem üreme sistemini çalıştırması hem de anne sütüne katkıda bulunması ile dolaylı olarak birey üzerinde psikolojik etkilere de sahiptir.
• ADH hormonunu düzenler. Bu hormon, böbreklerde ne kadar su tutulacağını organize eder, buna göre idrar miktarını ve vücutta kalacak su miktarını ayarlar.

Hipofiz Bezi Tümörü Nedir?

Hipofiz bezinin normal sınırlarını aşması ve kontrolsüz büyümesi sonucu oluşan yapıya hipofiz bezi tümörü denir. Hipofiz bezi tümörlerinin neredeyse tamamında kanser hücresi bulunmaz. İyi huylu tümörlerdir. Bu nedenle metastaz durumu çok çok nadirdir. Ancak hipofiz dokusu vücuttaki tüm hormon mekanizmasının yöneticisi olduğundan hipofiz bezinin büyümesi de birçok farklı organı (göz, bağırsak, mide, böbrek) olumsuz etkileyebilir. Hipofiz tümörleri ya fazla hormon üreterek (1 cm’den küçük tümörler) ya da boyutundan dolayı (1 cm’den büyük tümörler) çevre doku ve organlara baskı yaparak vücutta olumsuz olgulara sebebiyet verir. Hipofiz tümörleri yaygın olarak hipofizin ön tarafından kaynaklanır ve bu bölgede oluşur.

Hipofiz Tümörü Belirtileri Nelerdir?

Hipofiz tümörleri oldukça farklı semptomlarla kendini gösterir. Sağlıksız dokunun hipofiz bezinin hangi kısmında oluştuğu hastanın hangi semptomlarla karşı karşıya kalacağını belirler. Ancak hipofiz bezi tümörü her zaman da belirti vermez. Peki, hipofiz bezi tümöründe en sık karşılaştığımız belirtiler nelerdir?

• Hipofiz tümörünün büyümesine bağlı olarak baş ağrısı ve görüş kaybı ortaya çıkabilir.
• Hormon seviyesinde yaşanan değişimler sonucunda, bulantı, kusma, üşüme, cinsel işlev bozukluğu, aşırı kilo alma veya verme, el ve ayaklarda büyüme, aşırı terleme, vücut tüylerinde artış ve eklem ağrıları görülebilir.
• Hipofiz bezi TSH hormonunu aşırı salgılarsa hipertiroidizm veya aşırı aktif tiroid hastalığı oluşabilir. Bu hastalıklar kilo kaybı, düzensiz kalp atışı, bağırsak hareketlerinde değişiklik, sinirlilik hali ile kendini gösterir.
• Morarma, akne, kas zayıflığı, deri çatlağı, yüksek kan şekeri hipofiz bezi tümörü vakalarında karşılaştığımız diğer belirtilerdir.

Kimi zaman kadın ve erkeklerde farklı semptomlar gözlenebilir. Hipofiz tümörü vücuttaki prolaktin seviyesini artırabilir. Kadınlarda östrojen seviyesi düşer, memeden sütlü akıntı gelir, adet dönemleri düzensizleşir ve/veya eksilir. Erkeklerde ise testosteron seviyesi azalır, sertleşme kaybı görülür, sperm sayısı/kalitesi düşer, cinsel istek azalır.

Hipofiz bezi tümörü beyin ve sinir cerrahisi uzmanlarınca tespit edilir. Fiziksel muayenenin ardından kan testleri, MR ve gerekirse bilgisayarlı tomografiye başvurulur.

Neden Oluşur?

Hipofiz bezinde anormal dokuların ortaya çıkmasının nedeni tam olarak bilinemiyor. Ailesinde hipofiz tümörü olan ya da farklı endokrin hastalıkları bulunan kişilerin risk grubunda olabileceği düşünülüyor. Hipofiz tümörünün oluşmasına neden olabilecek kalıtsal hastalıklar şu şekilde sıralanabilir:

• Ailede hipofiz tümörü öyküsü
• Çoklu endokrin neoplazm sendromu – tip 1 (MEN 1)
• McCune – Albright sendromu
• Carney kompleksine sahip hastalar

Hipofiz Tümörü Tedavisi

Hipofiz tümörünün boyutu, hastaya verdiği hormonal ve fonksiyonel zararlar, hastanın genel sağlık durumu göz önünde bulundurularak tedavi yolculuğu belirlenir.

• Takip:  Tümör 1 cm’den küçükse, herhangi bir klinik belirti söz konusu değilse, rastlantı sonucu tanı konulduysa ve hastanın gelen sağlık durumu ameliyata uygun değilse hastayı düzenli aralıklarla takip etmek bir seçenektir.
• Cerrahi: Hasta yukarıda belirttiğimiz bulguları gösteriyorsa ameliyat gereklidir. Hipofiz bezi tümörü iyi huylu bir tümör olduğu için ileri donanıma sahip merkezlerde tecrübeli cerrahlar tarafından güvenle ve tamamen tedavi edilebilir. İki tip cerrahi prosedür vardır.
  • İlki, endoskopik transnazal transsfenoidal adı verilen beyne dokunmadan burun deliklerinden hipofize ulaşılarak yapılan ameliyattır. Burun ve hipofiz bezi birbirine neredeyse komşu durumdadırlar. Bu sayede ameliyat rahatlıkla burun deliklerinden yapılabilir. Burun içine gönderilen ince endoskoplar sayesinde ameliyat kapalı olarak gerçekleştirilir.
  • Transkraniyal yaklaşım (kraniyotomi) bir diğer cerrahi yöntemdir. Kafatasının üzerinden bir kesi açılır ve tümör buradan vücut dışına çıkarılır. Açık cerrahi ile yapılan bu ameliyatla büyük ve karmaşık tümör dokularına ulaşmak ve tamamen çıkarmak daha kolaydır. Ancak ameliyat açık olarak gerçekleştirildiği için iyileşme süresi daha uzundur.
• Radyoterapi: Cerrahi ile birlikte ya da tek başına radyoterapi uygulanabilir. Uygun hastalarda Gamma Knife teknolojisine başvurulabilir.
• İlaç tedavisi: Tümör 1 cm’den küçükse ve komşu dokulara baskı yapmayıp sadece vücudun hormon dengesini tehdit ediyorsa ilaç tedavisi değerlendirilebilir.

Endoskopik Hipofiz Ameliyatı

Hipofiz adenomları (tümörü) tedavisindeki temel yaklaşım endoskopik transnazal transsfenoidal cerrahidir. Yani kafatasını açmadan, burun içinden hipofiz bezine ulaşmak ve tedavi etmek. Hipofiz bezi ameliyatlarının neredeyse %95’lik bir kısmı bu şekilde ameliyat edilir. Bazı sınırlı vakalarda kafatasını açmak gerekebilir. Burundan girilerek yaptığımız hipofiz ameliyatlarını hem mikroskop hem de endoskop ile yapmak mümkündür. Hipofiz tümörü ameliyatlarının burundan girilerek yapılması yeni bir yöntem değildir. İlk olarak 1992 yılında uygulanan bu cerrahi yöntem zaman içinde yaygınlaşmıştır. Gelişen teknolojiyle birlikte bu ameliyatlar mikroskobun yanı sıra endoskop ile de yapılmaya başlanmıştır.

Nöroşirurjide endoskop, kafa tabanı tümörlerinde, hidrosefali tedavisinde ve omurga ameliyatlarında da kullanılmaktadır.

Endoskopik Hipofiz Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Ameliyat öncesi hastanın fiziksel muayenesi yapılır. Bu muayenede hastaya burun ve sinüs muayenesi yapılır. Hekim, sinüslerde enfeksiyon ya da bir geniz akıntısı olup olmadığı kontrol eder. Bu tür durumların olmadığından emin olur. Ameliyatın başında endoskop sinüsten geçerek hipofiz bezine ulaşır. Beyin cerrahı hipofizdeki adenomu endoskop yardımıyla temizlemeye başlar. Pediatrik hastalarda 2.5mm, yetişkinlerde ise 4 mm çapında endoskoplar kullanılır. Ameliyatta nöronavigasyon teknolojisinden de yararlanılır. Böylece sinirlere zarar verme ve geride tümör dokusu bırakma riski minimize olur.

Hastanın ameliyathaneye inmesi, anestezisi, ameliyatı, uyandırması ve tekrar servise çıkarılması ortalama 4 saati bulur.  Tedavi edilen lezyonun özelliklerine göre cerrahi süresi değişebilir.

Endoskopik Hipofiz Ameliyatının Avantajları Nelerdir?

Mikroskobik yolla yapılan ameliyatlarla kıyasladığımızda endoskopik yolla yapılan ameliyatların bazı avantajları mevcuttur. Endoskopinin getirdiği en önemli iki avantaj vücutta herhangi bir kesi yeri açılmaması ve daha küçük cerrahi enstrümanlarla ameliyatın yapılmasıdır. Endoskopik hipofiz ameliyatının avantajları nelerdir?

• Septal, nazal, sinüs ve dental komplikasyon riski daha azdır.
• Hipofiz bezine ulaşmak için burnun doğal boşluğu kullanılır. Ameliyat sırasında spekulum kullanılmaz, nasal septuma dokunulmaz. İki burun deliğini birbirinden ayıran septuma bir zarar gelmez. Böylece hastanın iyileşme süreci daha hızlı olur, burun çevresinde günlerce sürecek bir ödem oluşmaz.
• Endoskopun sağladığı görüntü açısı daha geniştir. Bu da tümörü daha iyi temizlemeyi ve tamamen çıkarabilmeyi kolaylaştırır. Özelikle hormon salgılayan olgularda tam iyileşme için tümörün tamamen çıkarılması önemlidir.

Not: Hipofiz tümörlerinde her hastaya endoskopik cerrahi uygulanamayabilir. Mikroskop ile yapılacak ameliyat daha çok fayda getirebilir. Ameliyatın hangi yöntemle yapılacağı beyin cerrahı tarafından her hastanın kendi özel durumuna göre değerlendirilir.